Rola selenu w organizmie

W organizmie selen jest związany z bardzo ważnymi białkami zwanymi selenoproteinami. Dotychczas zidentyfikowano 25 selenoprotein, w tym i) peroksydazy, które mają własności przeciwzapalne oraz chronią błony komórkowe przed uszkodzeniem przez wolne rodniki, ii) dejodynazy, biorące udział w syntezie aktywnych hormonów tarczycy oraz iii) białka uczestniczące w naprawie i odtwarzaniu uszkodzonych nici DNA.

Żywieniowe źródła selenu

Selen jest składnikiem gleby i skał. Jest pobierany przez rośliny z gleby i gromadzi się w różnych częściach roślin. Selen jest obecny w większości produktów spożywczych. Jego bardzo dobrym źródłem są orzechy (zwłaszcza brazylijskie), ryby i owoce morza, podroby (nerki, wątroba) oraz mięso. Źródłem selenu są również produkty zbożowe, warzywa oraz inne produkty pochodzenia roślinnego, ale zawartość selenu w tych produktach jest zróżnicowana, w zależności od rodzaju gleby, na której są uprawiane. Gleby w Europie są względnie ubogie w selen, w porównaniu chociażby do USA, Kanady i Chin.

Zmniejszenie spożycia

W Północnej Europie spożycie selenu wyraźnie zmniejszyło się w ostatnich dekadach. W latach 70-tych spożycie wynosiło około 60-70 µg dziennie, a obecnie zmniejszyło się do 30 µg u kobiet i 40 µg u mężczyzn dziennie1. Stanowi to około połowy zalecanego dziennego spożycia2. Uważa się, że przyczyną tego zjawiska może być większy udział w spożyciu produktów pochodzenia miejscowego, które zastąpiły produkty importowane z Kanady i USA, zawierające do 50 razy więcej selenu niż odpowiedniki pochodzenia europejskiego. Co ciekawe, w Finlandii wprowadzono w latach 80-tych dodawanie selenu do nawozów, co spowodowało zwiększenie spożycia selenu (por. wyniki w tabeli).

Upośledzenie sił ochronnych

Chociaż spożycie selenu w Europie maleje, to jednak nie występują jawne objawy niedoboru selenu. Ale niedostateczne spożycie selenu może hamować wytwarzanie selenoprotein, co z kolei może upośledzać naprawę DNA, wpływać na pogorszenie odpowiedzi odpornościowej i przeciwzapalnej, oraz upośledzać mechanizmy chroniące przed rozwojem takich chorób, jak choroby nowotworowe i choroba niedokrwienna serca.

Selen a choroby nowotworowe

Niedawno opublikowano przegląd literatury dotyczącej znaczenia selenu w rozwoju chorób nowotworowych3. Chociaż istnieją prawdopodobne mechanizmy, dzięki którym selen może zmniejszać prawdopodobieństwo występowania chorób nowotworowych (na przykład poprzez usuwanie wolnych rodników, które mogą uszkadzać strukturę kwasu DNA), to jednak istniejące dane tylko w niewielkim stopniu potwierdzają tezę o ochronnym działaniu produktów zawierających selen na rozwój chorób nowotworowych. Wyjątkiem jest rak prostaty. Związki selenu zmniejszają ryzyko raka prostaty, ponieważ biorą udział w syntezie testosteronu, który reguluje zarówno prawidłowy jak i nieprawidłowy wzrost prostaty.

Selen a choroba niedokrwienna serca

Meta-analiza 13 badań obserwacyjnych, w których badano znaczenie selenu w rozwoju choroby niedokrwiennej serca wykazała, że istnieje umiarkowana odwrotna zależność pomiędzy markerami biologicznymi zawartości selenu w organizmie a ryzykiem choroby niedokrwiennej serca. Jednak badania interwencyjne prowadzone w populacjach z niedoborem selenu, polegające na ocenie efektów suplementacji związków selenu na zdrowie układu krążenia, nie przyniosły jednoznacznych rezultatów4.

Margines bezpieczeństwa

W Europie górny poziom bezpiecznego spożycia selenu u osób dorosłych ustalono na 300 µg/dz. U dzieci zmniejsza się on wraz z malejącym wiekiem i dla dzieci w wieku 1 – 3 lat wynosi 60 µg/dz2. Przekroczenie tego poziomu może powodować wystąpienie objawów niepożądanych, które w lekkich przypadkach polegają na uszkodzeniach skóry oraz utracie włosów i paznokci. Długotrwałe spożywanie dużych ilości selenu (powyżej 900 µg/dz) może spowodować wystąpienie zmian neurologicznych, w tym zaburzeń czucia, drgawek, a nawet niedowładów. Nadmierne spożycie selenu pochodzącego z pożywienia jest spotykane bardzo rzadko. Natomiast opisywano przypadki zatrucia u dzieci w Szwecji, które przypadkowo spożyły duże ilości tabletek zawierających selen5.

Najlepsze jest umiarkowane spożycie

Chociaż spożycie selenu w Europie obniżyło się, to jednak jest ono wystarczające, aby nie dochodziło do powstawania jawnych objawów niedoborowych i jest ono podobne do spożycia w innych częściach świata (co przedstawia tabela)1. Okazuje się, że średnie spożycie selenu wystarcza do prawidłowego wytwarzania selenoprotein, a stosowanie suplementacji selenu nie zwiększa ich syntezy3. Te dane są zgodne z wnioskami z opublikowanego niedawno przeglądu badań dotyczącego stosowania suplementów zawierających antyoksydanty, w którym stwierdzono, że stosowanie selenu ze źródeł innych niż produkty spożywcze nie przynosi żadnych ewidentnych korzyści6. Zatem dla dostarczenia odpowiednich ilości selenu wystarczające jest stosowanie prawidłowego, zróżnicowanego sposobu żywienia.

Różnice geograficzne dotyczące spożycia selenu u osób dorosłych (µg/dz)1

Piśmiennictwo

1. FAO/WHO (2002). Human Vitamin and Mineral Requirements. Report of an expert consultation, Bangkok, Thailand. Chapter 15 Selenium. Available at: http://www.fao.org/DOCREP/004/Y2809E/y2809e0l.htm#bm21.1
2. Scientific Committee on Food (2000) Opinion of the Scientific Committee on Food on the Tolerable Upper Intake Level of Selenium. Available from http://ec.europa.eu/food/fs/sc/scf/out80g_en.pdf
3. WCRF/AICR (2007). Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer – a Global Perspective. Washington DC. Available from www.dietandcancerreport.org
4. Navas-Acien A, Bleys J & Guallar E (2008). Selenium intake and cardiovascular risk: what is new?. Current Opinions in Lipidology 19:43-49.
5. Johansson L, Åkesson B and Alexander J (1997). Availability of selenium from soils in relation to human nutritional requirements in Sweden – Is there a need for supplementation. Report. Swedish Environmental Protection Agency, Stockholm, 104 pp.
6. Bjelakovic G, Nikolova D, Gluud LL, Simonetti RG, Gluud C (2008). Antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases. Cochrane Database of Systematic Reviews 2008, Issue 2. Art. No.: CD007176. DOI: 10.1002/14651858.CD007176.

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 05/2008

źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC