Wielu osobom pojęcie zespół X kojarzy się bardziej z obcymi istotami lub filmami fantastycznymi. Jednakże jest to choroba, która dotyka coraz więcej Europejczyków.
Zespół X znany jest pod nazwą zespołu metabolicznego albo zespołu oporności na insulinę. Został zaliczony do chorób, których ryzyko wystąpienia rośnie u osób otyłych o obniżonej aktywności fizycznej.

Zespół X rozpoznaje się wtedy, gdy u danej osoby wystąpią co najmniej 3 z poniższych objawów: otyłość brzuszna, wysokie stężenie trójglicerydów, niskie stężenie cholesterolu HDL (o dużej gęstości lipoprtein) w surowicy krwi, wysokie ciśnienie tętnicze krwi i wysokie stężenie cukru we krwi.

Chorzy z zespołem X mają znacznie podwyższone ryzyko zapadalności na cukrzycę typu 2 i choroby serca. Narażeni są oni również na przedwczesną śmierć w wyniku chorób serca lub innych przyczyn.
 
Oporność na insulinę - istota zespołu X

W normalnych warunkach insulina, hormon wytwarzany przez trzustkę, ułatwia transport cukru z krwi do poszczególnych komórek ciała, gdzie zostaje on zużyty i wykorzystany jako energia. Jednakże, w sytuacji kiedy normalne wydzielanie insuliny nie wystarcza do transportu glukozy do komórek, może pojawić się oporność na insulinę. Inaczej mówiąc komórki stają się oporne na działanie insuliny i glukoza nie może się do nich dostać. Wtedy trzustka musi wyprodukować większą ilość insuliny, aby można było utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi. Chociaż ludzie z zespołem X mają wyższe stężenie glukozy we krwi, to zwykle mieści się ono w granicach normy i większość z nich nie jest cukrzykami.

Czym spowodowana jest oporność na insulinę? Odpowiedź nadal nie jest do końca jasna. W połowie przypadków prawdopodobnie odpowiedzialne są czynniki genetyczne. Jednakże na oporność na insulinę wpływa również masa ciała (szczególnie otyłość brzuszna) oraz poziom aktywności fizycznej.
 
Otyłość i ćwiczenia fizyczne

Otyłość przyczynia się w znacznym stopniu do zwiększenia prawdopodobieństwa wystąpienia zespołu X. Zapobieganie jego wystąpieniu zależy od predyspozycji występujących u poszczególnych osób, jednak eksperci zgadzają się, że nawet zmniejszenie masy ciała o 10% i jednoczesny wzrost aktywności fizycznej wywiera korzystny wpływ na zespół X.
Podstawą są regularne ćwiczenia. Mięśnie stanowią 30-40 % masy naszego ciała i są głównym miejscem wykorzystania glukozy. Bezczynne mięśnie stają się niewrażliwe na insulinę.

Wielu ekspertów zaleca, aby ludzie mający siedzącą pracę, przynajmniej kilka razy w tygodniu przez co najmniej 30 minut dziennie uprawiali umiarkowane ćwiczenia fizyczne. Im mniej będziemy siedzieć, tym lepiej. Powinniśmy między innymi chodzić codziennie po schodach zamiast korzystać z windy, nie korzystać z pilota od telewizora albo chociaż spróbować stać co najmniej 30 minut w ciągu dnia. Bardziej aktywny tryb życia i zaprzestanie ciągłego oglądania telewizji może nam w znacznej mierze pomóc.
 
Rozwiązania długoterminowe

Podobnie jak wiele innych chorób przewlekłych, zespół X spowodowany jest przez nieprawidłowy styl życia. Sformułowanie zaleceń, które zapobiegają chorobie jest łatwe, chociaż nie jest tak prosto je spełnić. Recepta brzmi następująco: jedz mniej, urozmaicaj dietę i dużo ćwicz. Te rozwiązania muszą stać się częścią codziennego życia i powinny być propagowane w całym społeczeństwie.
 
Kryteria rozpoznania zespołu X

O zespole X możemy mówić wtedy, gdy współistnieją co najmniej 3 czynniki ryzyka z poniższej listy.

   1. Otyłość brzuszna (obwód talii): Mężczyźni: > 102cm; Kobiety: > 88cm
   2. Wysokie stężenie trójglicerydów: >= 150 mg/dl
   3. Niskie stężenie HDL = Mężczyźni: >= 40mg/dl; Kobiety: >= 50mg/dl
   4. Wysokie ciśnienie tętnicze krwi: >= 140 / >= 90mmHg
   5. Wysokie stężenie glukozy na czczo: >= 110mg/dl

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 04/2003

źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC