Jeden na sześciu Europejczyków, a w niektórych państwach nawet jeden na trzech, ma zespół metaboliczny, stan, który znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy t. 2, chorób układu krążenia na tle miażdżycy oraz wprowadzi do przedwczesnej śmierci. Wystąpieniu zespołu sprzyja gwałtowne zwiększenie częstości występowania nadwagi i otyłości oraz występowanie ich w coraz młodszych przedziałach wiekowych. Zespół metaboliczny pojawia się nawet w tych regionach geograficznych, w których jego wystąpieniu zapobiegało stosowanie tradycyjnego sposobu żywienia, w takich państwach jak Grecja lub Francja. Wpływ tego stanu na zdrowie publiczne jest ogromny. Stąd też eksperci spodziewają się jego znacznego wpływu na ogólne koszty funkcjonowania opieki zdrowotnej i pomocy społecznej.

Zespół nieprawidłowości dotyczących metabolizmu glukozy i tłuszczu    

Zespół metaboliczny (zwany również zespołem X lub zespołem insulinooporności) rozpoznaje się wówczas, gdy spełnione są co najmniej trzy z podanych poniżej warunków:

    * Otyłość brzuszna (obwód talii powyżej 102 cm u mężczyzn i powyżej 88 cm u kobiet)
    * Wysokie stężenie trójglicerydów
    * Niskie stężenie cholesterolu HDL (lipoprotein o wysokiej gęstości)
    * Wysokie wartości ciśnienia tętniczego
    * Wysokie wartości stężenia glukozy na czczo

W przypadku szczegółowych wartości granicznych poszczególne międzynarodowe i krajowe organizacje medyczne stosują nieco inne zasady.

Kaskada niekorzystnych efektów zdrowotnych

Wszystkie czynniki składające się na zespół metaboliczny wpływają wzajemnie na siebie. Otyłość oraz niedostatek wysiłku fizycznego prowadzą do powstania oporności na insulinę. Insulinooporność zwiększa z kolei stężenie cholesterolu LDL (lipoprotein o niskiej gęstości – „złego cholesterolu”) oraz stężenia trójglicerydów w surowicy krwi oraz zmniejsza stężenie cholesterolu HDL (lipoprotein o wysokiej gęstości – „dobrego cholesterolu”). Zmiany te prowadzą do powstawania blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic, co z kolei, po latach może przyczynić się do wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zakrzepów naczyniowych i udaru mózgu. Oporność na insulinę powoduje zwiększenie stężenia insuliny oraz glukozy w surowicy krwi. Przewlekle podwyższone stężenie glukozy uszkadza z kolei naczynia krwionośne oraz takie narządy jak nerki i może prowadzić do powstania cukrzycy. Ze względu na zbyt wysokie stężenie insuliny nerki zatrzymują w organizmie zbyt dużo sodu, co podwyższa ciśnienie tętnicze i prowadzi do nadciśnienia tętniczego.

Wysiłki Wspólnoty Europejskiej dla opanowania sytuacji   

Komisja Europejska wdrożyła intensywne prace w ramach ambitnego pięcioletniego programu nazwanego LipGene, dotyczącego zespołu metabolicznego. Jest on prowadzony przez 25 centrów doskonałości a jego wyniki pozwolą na odpowiedź na pytanie, w jaki sposób żywienie (a zwłaszcza tłuszcze zawarte w pożywieniu) oraz wpływy genetyczne wpływają na powstawanie zespołu metabolicznego. Program ma na celu również wypracowanie zasad zwalczania występowania zespołu metabolicznego obejmujące interwencje żywieniowe w dużych grupach populacji, rozwój nowych technologii w przemyśle spożywczym prowadzących do zwiększenia udziału w składzie produktów „dobrych” tłuszczów, takich jak długołańcuchowe kwasy tłuszczowe omega-3 oraz kampanie edukacyjne. 

Jakie działania możemy podjąć sami?

Najlepszym sposobem zapobiegania lub zmniejszenia nasilenia oporności na insulinę jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, dokonywanie prozdrowotnych wyborów żywieniowych oraz aktywny tryb życia. Jeśli już nasz nadwagę, to z pewnością pomocne będzie ograniczenie przyjmowanej energii pożywienia, tak, aby osiągnąć utratę masy ciała o 5 – 10%. Stosowanie ograniczeń dietetycznych ma znaczenie również niezależne od utraty masy ciała, czego dowodzą efekty stosowania diety śródziemnomorskiej, diety obfitującej w kwasy tłuszczowe omega-3 (zawarte w rybach) oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych. Wszystkie wymienione powyżej sposoby żywienia zmniejszają ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego. Skuteczna jest również umiarkowana aktywność fizyczna trwająca co najmniej 30 minut dziennie, polegająca na przykład na wchodzeniu po schodach a nie używaniu windy, zrezygnowanie z pilota telewizyjnego, raczej stanie a nie siedzenie w środkach komunikacji publicznej oraz chodzenie pieszo do pracy.  

Czy wiedza na temat zespołu metabolicznego jest nam przydatna? Lepsze rozumienie tego stanu ma istotne znaczenie. Pozwala na zidentyfikowanie osób, które cechują się zwiększonym ryzykiem chorób przewlekłych i które powinny być objęte programami zapobiegawczymi. Z epidemiologicznego punktu widzenia zespół metaboliczny potwierdza istnienie związków pomiędzy czynnikami związanymi ze stylem życia (otyłością, opornością na insulinę, hyperglikemią, itd.) a zwiększonym ryzykiem występowania chorób układu krążenia. Uniknięcie zespołu metabolicznego może stać się również głównym celem dla wdrożenia działań służących poprawie naszego zdrowia.

 

Piśmiennictwo:

    * Chaplin, S. Type 2 diabetes prevention and management. (2005) ILSI Europe concise monograph series.
    * Pi-Sunyer, FX. Pathophysiology and long-term management of the metabolic syndrome. (2004) Obesity Research 12 Suppl:174S-80S.
    * Buttriss, J and Nugent, A. LipGene: an integrated approach to tackling the metabolic syndrome. (2005) Proceedings of the Nutrition Society 64: 345-347. See also LipGene website on www.lipgene.tcd.ie.

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 03/2006

źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC