Co to jest analiza ryzyka?
Kryzys związany z pojawieniem się na rynku europejskim kilku niebezpiecznych produktów spożywczych przyczynił się do wywołania intensywnej dyskusji dotyczącej bezpieczeństwa żywności, która jest nam dostarczana. Wpłynął też na powołanie Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority – EFSA). EFSA będzie odpowiedzialna za opartą o podstawy naukowe analizę ryzyka, natomiast decyzje dotyczące zarządzaniem ryzykiem pozostaną w gestii organów Unii Europejskiej sprawujących nadzór nad żywnością. Ryzyko jest oceniane i zarządzane w ramach procesu nazywanego analizą ryzyka. Ten artykuł wyjaśnia, co to jest analiza ryzyka.
Co oznacza termin “ryzyko”? Jedna z definicji jest następująca “jest to prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia niepożądanego, niebezpiecznego lub wyrządzającego szkodę oraz efektu, jakie to zdarzenie może wywołać”. Ocena ryzyka oraz zarządzanie nim na skalę całej Unii Europejskiej – to ogromne zadanie. Trudno jest uwzględnić wszystkie aspekty ryzyka lub przewidzieć wszystkie konsekwencje związane z działaniami na rzecz zarządzania ryzykiem; zawsze będą pojawiać się liczne luki wiadomości oraz niepewności dotyczące posiadanej wiedzy. Analiza ryzyka jest podejściem systematycznym, uwzględniającym możliwie pełną ocenę czynników wpływających na ryzyko, stosowanym w sposób przejrzysty i kompleksowy i uwzględniającym istniejące niepewności lub braki wiedzy. Ułatwia podejmowanie decyzji dotyczących zarządzania ryzykiem i komunikację o ryzyku. Analiza ryzyka składa się z trzech komponentów: ocena ryzyka, zarządzenie ryzykiem i komunikacja ryzyka.
Ocena ryzyka
Ryzyko związane z żywnością dotyczy potencjalnego jej wpływu na zdrowie konsumentów. Zagrożenia, które mogą być związane z żywnością obejmują patogenne mikroorganizmy, czynniki chemiczne występujące jako zanieczyszczenia (np. środki czyszczące) lub czynniki fizyczne (np. szkło). Podejmowane są staranne wysiłki, aby maksymalnie ograniczyć występujące zagrożenia, ale bezpieczeństwo żywności nigdy nie jest absolutnie pewne i zawsze może wystąpić jakieś zagrożenie. Ocena ryzyka polega na przeprowadzeniu procesu opartego o sformalizowaną strukturę, który pozwala na ocenę istniejącego ryzyka oraz daje wgląd w czynniki, które mogą wpływać pozytywnie lub negatywnie na to ryzyko. Ryzyko może być oceniane pod postacią określeń bezwzględnych (np. ocena liczby konsumentów, którzy chorują po spożyciu określonych produktów w ciągu roku) lub określeń względnych (np. porównywanie bezpieczeństwa jednego produktu do innego produktu).
Zarządzanie ryzykiem
Osoby i instytucje zarządzające ryzykiem wykorzystują ocenę ryzyka. Decydują, czy dla rozwiązania danego problemu potrzebna jest ocena ryzyka oraz wspierają pracę osób przeprowadzających ocenę ryzyka. Osoby zarządzające ryzykiem wykorzystują wyniki oceny ryzyka podejmując decyzje dotyczące działań mających na celu opanowanie lub ograniczenie ryzyka. W sytuacji, gdy należy ryzyko ograniczyć, zarządzanie ryzykiem polega na wybraniu najlepszych metod pozwalających na osiągnięcie tego celu.
Komunikacja ryzyka
W procesie analizy ryzyka ważnych jest wiele form komunikacji. Pomiędzy osobami oceniającymi ryzyko, zarządzającymi ryzykiem oraz przedsiębiorstwami przemysłowymi odbywają się dyskusje mające charakter techniczny. Przy ustalaniu, w jaki sposób najlepiej zarządzać ryzykiem i jakie podjąć decyzje dotyczące wdrożenia tych ustaleń, bardzo ważna jest dobra komunikacja pomiędzy osobami zarządzającymi ryzykiem a społeczeństwem i producentami żywności. Ta dyskusja ma charakter mniej techniczny i może na przykład obejmować aspekty ekonomiczne, społeczne czy etyczne. Osoby zarządzające ryzykiem muszą zapewnić dobrą komunikację, aby podejmowane decyzje były adekwatne w stosunku do konkretnej przyczyny powodującej zagrożenie i możliwe do zaakceptowania przez wszystkich partnerów. Wiele osób uważa, że komunikacja ryzyka to po prostu działalność typu PR (informowanie opinii publicznej), ale w rzeczywistości PR jest dyscypliną, która wywodzi się ze szkoły oceny ryzyka postrzegania. Percepcja ryzyka odnosi się do badań o szerokim zakresie, głównie psychologicznych, podjętych przed około 50 lat, w których oceniano, dlaczego ludzie odczuwają różne rodzaje ryzyka w inny sposób. Badania te wykazały, że ludzie bardziej obawiają się ryzyka, na które nie mają wpływu w porównywaniu z ryzykiem podejmowanym świadomie oraz silniej odczuwają ryzyko związane z rozwojem technologicznym w porównaniu z przyczynami naturalnymi. Te odkrycia miały olbrzymi wpływ na sposób komunikowania społeczeństwu o ryzyku. Pierwotnie strategie komunikacji ryzyka były jednokierunkowe: z góry do dołu, na przykład od instytucji zajmującej się kontrolą do społeczeństwa. Natomiast współcześnie uważa się, że lepszą formą komunikacji jest dialog, w który aktywnie zaangażowane są wszystkie zainteresowane strony, w tym również społeczeństwo.
EUFIC pilnie śledzi nowe inicjatywy europejskie dotyczące analizy ryzyka związanego ze spożyciem żywności. Nasza organizacja w szczególny sposób jest zainteresowana komunikacją ryzyka. W następnych wydaniach będziemy umieszczać artykuły dotyczące działań związanych analizą ryzyka.
Piśmiennictwo:
ILSI, Food Safety Management Tools, J.L.Jouve, M.F.Stringer and A.C. Baird Parker, April 1998
FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 06/2003
źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC
