Co należy wiedzieć o kwasie foliowym
Foliany należą do grupy rozpuszczalnych w wodzie witamin B i muszą być dostarczane organizmowi z zewnątrz. Istniejące wątpliwości dotyczące wzbogacania niektórych produktów żywnościowych w kwas foliowy prowadzą do poszukiwania innych sposobów zwiększenia spożycia folianów wśród mieszkańców Europy.
Funkcje folianów
Foliany biorą udział w syntezie, naprawie i prawidłowym funkcjonowaniu kwasów RNA i DNA. Są niezbędne do wzrostu i podziału wszystkich komórek organizmu, co jest szczególnie istotne w okresie intensywnego wzrostu czyli w życiu płodowym i niemowlęctwie. U dzieci i dorosłych foliany, wspólnie z witaminą B12, biorą udział w produkcji czerwonych krwinek, co zapobiega występowaniu anemii (1). Niedobór folianów sprzyja występowaniu podwyższonego poziomu homocysteiny w surowicy krwi, co jest potwierdzonym czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zawału serca i udaru mózgu (2). Istnieją dowody, że wysokie spożycie folianów obniża ryzyko nowotworów u dorosłych, m.in. raka jelita grubego (3).
Źródła folianów w diecie
Zalecana ilość folianów dla dorosłego to 200 mikrogramów dziennie. Najbogatsze źródła folianów w diecie to: rośliny strączkowe, podroby (wątróbka), drożdże, warzywa zielonolistne, pomarańcze, orzechy. W celu zapobiegania niedoborom folianów zaleca się spożywanie przynajmniej 5 porcji owoców i warzyw dziennie (www.5aday.com).
Suplementacja kwasem foliowym
Najlepiej przyswajalną przez organizm ludzki formą folianów jest kwas foliowy. Jest on niezbędny do rozwoju i wzrostu płodu oraz dla uniknięcia wrodzonych wad cewy nerwowej (przepuklina oponowo-mózgowa i rdzeniowa). Istnieją dowody, że profilaktyczne zażywanie przez kobiety w wieku rozrodczym kwasu foliowego zmniejsza ryzyko wystąpienia takich wad o 50% (4).
Na początku lat 90. w niektórych krajach Europy przeprowadzono kampanię zachęcającą młode kobiety planujące macierzyństwo do zwiększenia spożycia produktów bogatych w foliany oraz do suplementacji diety kwasem foliowym w ilości 400 mikrogramów dziennie. Szczególnie jest to istotne kilka miesięcy przed zapłodnieniem i w ciągu kilku pierwszych tygodni ciąży. Akcja nie odniosła spodziewanych efektów, głownie dlatego, że kobiety są skłonne do zmiany stylu życia i sposobu odżywiania, dopiero kiedy maja pewność, że spodziewają się dziecka, czyli najczęściej kilka tygodni od poczęcia, a wtedy może być już za późno, ponieważ decydujące są pierwsze tygodnie ciąży - wtedy formuje się cewa nerwowa.
Wzbogacanie żywności kwasem foliowym
Sposobem zwiększenia spożycia folianów może być wzbogacanie podstawowych produktów żywnościowych np. mąki w kwas foliowy. W ten sposób kobiety w wieku rozrodczym oraz osoby o podwyższonym ryzyku choroby niedokrwiennej serca otrzymywałyby wystarczającą ilość kwasu foliowego. Metoda ta raczej nie jest akceptowana w Europie, ponieważ uważa się, że może ona nie przynosić korzyści w niektórych grupach populacyjnych. Wysokie dawki kwasu foliowego, zwłaszcza u osób w starszym wieku, mogą maskować objawy niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 i w efekcie prowadzić do uszkodzenia układu nerwowego (1). Suplementacja kwasem foliowym może również zakłócać przebieg leczenia niektórych nowotworów (5).
Sposoby zwiększenia spożycia folianów w żywności
Naukowcy wciąż poszukują skutecznych metod służących zwiększeniu spożycia folianów. Działająca w Unii Europejskiej fundacja Folate FuncHealth (6), zajmująca się sposobami zwiększenia zawartości naturalnych folianów w żywności, przedstawiła kilka propozycji (7):
* stężenie folianów w produktach fermentowanych, takich jak chleb, piwo, wino, można zwiększyć przez zastosowanie szczepów drożdży bogatych w foliany,
* poprzez właściwy dobór szczepów bakterii kwasu mlekowego w wytwarzaniu fermentowanych produktów mlecznych, takich jak sery, jogurty, można aż 20-krotnie zwiększyć zawartość w nich folianów,
* zawartość folianów w żywności przetworzonej np. koncentraty zup, soki owocowe, można zwiększyć poprzez użycie bogatych w foliany odmian owoców i warzyw oraz stosowanie metod technologii produkcji minimalizujących straty folianów,
* zawartość folianów w mące można zwiększyć stosując metody mielenia całego ziarna wraz z otrębami, które są bogatym źródłem naturalnych folianów.
Wciąż niewystarczająca podaż
Szacuje się, że postęp w technologii żywności oraz właściwy dobór produktów bogatych w foliany może podwoić obecne spożycie związków kwasu foliowego, jednak może być to nadal niewystarczające w stosunku do potrzeb. Dr Paul Finglas z brytyjskiego Instytutu Badań nad Żywnością a także kierownik projektu w fundacji FoodFuncHealth twierdzi że, nawet stosując urozmaiconą dietę, bogatą w naturalne foliany, nie jesteśmy w stanie pokryć zapotrzebowania organizmu na kwas foliowy w ilości chroniącej nas przed chorobami nowotworowymi i układu krążenia. Dobrym uzupełnieniem diety jest zażywanie preparatów zawierających kwas foliowy.
Piśmiennictwo:
1. UK Food Standards Agency at www.eatwell.gov.uk/healthydiet/nutritionessentials/ vitaminsandminerals
2. Strain JJ. Dowey L. et al (2004) B-vitamins, homocysteine metabolism and CVD. Proceedings of the Nutrition Society. 63; 597-603
3. Duthie SJ. Narayanan S. et al (2004) Folate, DNA stability and colo-rectal neoplasia. Proceedings of the Nutrition Society. 63; 571-578
4. MRC Vitamin Study Research Group (1991) Prevention of neural tube defects; results of the Medical Research Council Vitamin Study. The Lancet 338; 131-137
5. Peters GJ, Hooijberg JH, et al (2005) Folates and anti-folates in the treatment of cancer; role of folic acid supplementation on efficacy of folate and non-folate drugs. Trends in Food Science and Technology 16;289-297
6. FolateFuncHealth and EU funded pan EU project. For details visit www.ifr.ac.uk/Folate
7. Jägerstad M. Piironen V. et al (2005) Increasing natural food folates through bioprocessing and biotechnology. Trends in Food Science and Technology 16: 298-306
8. Finglas PM de Meer K. et al (2005) Research goals for folate and related B-vitamins in Europe. European Journal of Nutrition in press
FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 01/2006
źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC
