Zapobieganie otyłości u dzieci – miejsca prowadzenia interwencji (3)

W kilku poprzednich artykułach omówiono podstawowe zasady pierwotnej prewencji otyłości u dzieci oraz w jaki sposób efekt zależy od wieku, płci oraz grupy etnicznej populacji dzieci objętych badaniami. Obecnie zajmiemy się wpływem miejsca prowadzenia interwencji na jej wyniki.

Różne miejsca działań interwencyjnych (np. dom rodzinny, szkoła, klub, itp.) mają swoją specyfikę i umożliwiają zastosowanie określonych sposobów działania dla dotarcia do określonej populacji. Należy jednak pamiętać, że ludzie nie żyją w jednym miejscu. Ich aktywność życiowa dotyczy wielu miejsc i należy spodziewać się, że działania interwencyjne obejmujące kilka miejsc mogą być bardziej skuteczne niż te, które są prowadzone w jednym miejscu (1).

Interwencje w szkole

Większość akcji dotyczących prewencji otyłości u dzieci była prowadzona w szkołach. Istnieje wiele korzyści wynikających z takiego usytuowania działań:

    * Obejmują one wtedy praktycznie całą populację dzieci;
    * Dzieci codziennie spędzają w szkole wiele czasu;
    * Możliwe jest zazwyczaj wbudowanie edukacji zdrowotnej do istniejących programów szkolnych
    * Można wprowadzić elementy, które zmieniają środowisko dzieci na prozdrowotne, np. poprzez zaopatrzenie stołówki sklepiku szkolnego w produkty prozdrowotne lub poprzez polepszenie dostępności do miejsc i urządzeń sprzyjających aktywności fizycznej;
    * Szkoła może stać się ośrodkiem grupującym różne akcje prozdrowotne.

Niektóre zakończone powodzeniem programy interwencyjne polegały na dokonaniu zmian środowiskowych tylko w szkole. Na przykład Dwyer i wsp. skupili się na wprowadzeniu krótkich przerywników lekcji szkolnych pod postacią kilkuminutowych ćwiczeń fizycznych (2). W wielu innych interwencjach działania dotyczyły również kształtowania prozdrowotnych zachowań poza szkołą, takich jak prawidłowy sposób żywienia lub aktywność w wolnym czasie (3,4,). W trakcie takich działań w szkole dzieci nabywają umiejętności i nawyków, które stosują również poza szkołą. Niektóre akcje obejmowały zakresem działania również rodziców dzieci (5,6) oraz, a pewnych aspektach, szerzej pojmowaną lokalną społeczność (7).

Dom rodzinny

Istnieje stosunkowo mało danych wspierających tezę o znaczeniu podejmowania zmian dotyczących środowiska rodzinnego lub domowego w programach prewencji otyłości (1,8) ale wynika to głównie z faktu rozmaitego zaangażowania rodziców w poszczególnych badaniach i trudności w porównywaniu tego zaangażowania. Jednak potwierdzono, że udział rodziców daje lepsze rezultaty w zwalczaniu otyłości w porównaniu do programów obejmujących tylko dzieci (9). W badaniu Pathways, które prowadzono u dzieci Indian amerykańskich wykazano, że „większe zaangażowanie rodziny” jest jednym z najważniejszych spostrzeżeń wynikłych z realizacji badania i że skuteczne programy interwencyjne stosowane dla zapobiegania otyłości powinny obejmować czynniki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne również inne niż występujące w szkole (10). W przeglądzie systematycznym dokonanym przez ekspertów zaleca się zastosowanie w programach realizowanych w przyszłości odniesie również do wpływów psychologicznych i środowiskowych funkcjonujących w domu poprzez edukację i aktywne włączenie rodziców (1,8). Niedawno realizowane badania wykazują na przykład, że czas spędzony przed telewizorem może w przyszłości wpływać na ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych i chorób układu krążenia niezależnie od stopnia aktywności fizycznej (11). Dlatego niektórzy eksperci podkreślają znaczenie ograniczenia oglądania telewizji wraz z zachęcaniem do zwiększenia aktywności fizycznej/ W tym zakresie potrzebne jest wypracowanie nowych strategii, w których ważną rolę mogą odgrywać rodzice (12).

Zaangażowanie całej społeczności

Olbrzymie znaczenie ma również stworzenie warunków środowiskowych skłaniających do podejmowania większego wysiłku fizycznego i zachęcających do stosowania prozdrowotnego sposobu żywienia. Strategie środowiskowe powinny przyczyniać się do budowy postawy zaangażowania społecznego poprzez zaangażowanie lokalnych partnerów. W tym celu można wykorzystywać wartości i potrzeby publiczne, budować atmosferę zaufania i współdziałania, wyciszyć sytuacje konfliktowe i poprawić jakość przyjmowanych decyzji. Podejście dotyczące całej lokalnej społeczności przyjęto w dwóch małych miastach w Północnej Francji, Fleurbaix i Laventie obejmujących populację 3000 osób, dorosłych i dzieci (13). Wszyscy mieszkańcy otrzymali indywidualną poradę dotyczącą sposobu żywienia i aktywności fizycznej (osoby dorosłe również dotyczącą palenia tytoniu). Następnie każdy mieszkaniec otrzymał „osobisty paszport zdrowotny”, w którym odnotowywał postępy dotyczące wagi ciała, ciśnienia tętniczego oraz innych celów zdrowotnych zaleconych podczas porady. Społeczność lokalna zaakceptowała program, co osiągnięto poprzez włączenie lokalnych liderów i organizacji na wszystkich szczeblach. Na razie nie są znane wyniki realizacji programu mierzone jako zmiany masy ciała lub innych parametrów zdrowotnych.

Podsumowanie

Na podstawie dostępnych obecnie danych można przyjąć, że dobrym miejscem prowadzenia pierwotnej prewencji otyłości u dzieci jest szkoła (1,8). Brak danych dotyczących efektów interwencji podejmowanych w warunkach domowych wynika przede wszystkim z problemów dotyczących dostępności do pomiaru tych efektów, ale znaczenie rodziców i opiekunów dzieci nie może zostać pominięte w planowaniu zmian dotyczących sposobu żywienia dzieci, ich aktywności i fizycznej i czasu spędzanego przed telewizorem. Podobnie niewiele badań dotyczyło całych lokalnych społeczności, ale takie programy jak realizowany we Francji program ICAPS (Intervention centred on adolescents’ physical activity and sedentary behaviour – Interwencja nakierowana na aktywność fizyczną nastolatków i siedzący tryb życia (7) oraz program Fleurbaix/Laventie (13) wydają się być bardzo obiecujące. Z pewnością powinny być propagowane programy realizowane w szkołach z równoczesnym zaangażowaniem rodziców i wsparciem lokalnej społeczności.

Piśmiennictwo:

   1. Flynn MAT (2006) Reducing obesity and related chronic disease risk in children and youth: a syntheses of evidence with best practice recommendations. Obesity Reviews 7 (suppl 1): 7-66
   2. Dwyer T et al. (1983) An investigation of the effects of daily physical activity on the health of primary school students in South Australia. International Journal of Epidemiology 12: 308-313
   3. Gortmaker SL et al. (1999) Reducing obesity via a school-based interdisciplinary intervention among youth: Planet Health. Archives of Pediatric Adolescent Medicine 153:409-418
   4. James J et al. (2004) Preventing childhood obesity by reducing consumption of carbonated drinks: cluster randomised controlled trial. British Medical Journal 328: 1237
   5. Manios Y et al. (1999) Evaluation of a health and nutrition education program in primary school children in Crete over a three-year period. Preventative Medicine 28:149-159
   6. Webber LS et al. (1996) Cardiovascular risk factors among children after a 2_ year intervention – the Catch study. Preventative Medicine 25:432-441
   7. Simon C et al. (2004) Intervention centred on adolescents’ physical activity and sedentary behaviour (ICAPS): concept and 6-month results. International Journal of Obesity 28( Suppl 3): S96- 8)
   8. Doak CM, Visscher TLS, Renders CM & Siedell JC (2006) The prevention of overweight and obesity in children and adolescents: a review of interventions and programmes. Obesity Reviews 7: 111-136
   9. Golan M et al. (1998) Role of behaviour modification in the treatment of childhood obesity with the parents as the exclusive agents of change. International Journal of Obesity and Related Metabolic Disorders 22:1217-1224
  10. Caballero B et al (2003) Pathways: a school-based randomised controlled trial for the prevention of obesity in American Indian schoolchildren The American Journal of Clinical Nutrition 78:1030-1038
  11. Ekelund U, Brage S, Froberg K, Harro M, Anderssen SA, et al. (2006) TV viewing and physical activity are independently associated with metabolic risk in children: The European youth heart study. PLoS Med 3(12): e488.
  12. Prentice A, Jebb S (2006) TV and Inactivity Are Separate Contributors to Metabolic Risk Factors in Children. http://medicine.plosjournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1371/journal.pmed.0030481
  13. www.villesante.com

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 03/2007

źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC

Zdrowy sposób żywienia